آموزش مسئولیت‌پذیری، گرانبهاترین هدیه‌ای است که والدین به فرزندانشان می‌دهند.
مسئولیت‌پذیری عنصر اصلی سلامت روان و عامل مهم دستیابی به شادکامی اصیل و مهمترین عامل پیشرفت در حوزه حرفه‌ای و شخصی و مهم ترین مرحله کمال انسانی است. افراد مسئولیت‌پذیر به لحاظ شناختی، عاطفی، جسمانی و اجتماعی خودکفا و مستقل هستند و نشاط و سرزندگی و خشنودی از خود و داشته‌هایشان از مشخصه‌های اصلی آنهاست.
انسان تا وقتی کودک است برای ارضای نیازها و خواسته‌های خود به دیگران متکی است اما در فرآیند رشد و تحول روانی، مسئولیت زندگی (وظیفه‌ی برآوردن نیازهای جسمی، احساسی، شناختی و معنوی) خود را به دست می‌گیرد و به تلاش‌ها و اقدامات خودش متکی می‌شود.
ویلیام گلاسر در کتاب تئوری انتخاب خود معتقد است که ناخشنودی و افسردگی نتیجه عدم احساس مسئولیت است و فردی که مسئولانه رفتار نمی‌کند در واقع برای خود و دیگران ارزشی قائل نیست. در نتیجه خود و دیگران را آزرده می‌کند.

مسئولیت‌پذیری به چه معناست؟

1.  قابل اعتمادبودن برای دیگران به طوری که بتوان روی فرد حساب کرد.
2- پایبندی به قول و توافقات و انجام تعهدات
3- پاسخگوبودن برای رفتار خود و پذیرش مسئولیت اشتباهات
4- عضوی کمک کننده و حمایت کننده در خانواده و جامعه
ازعناصراصلی مسئولیت‌پذیری می‌توان به خودآگاهی، خودارزیابی، خودکنترلی و پذیرش پیامد رفتار اشاره کرد. افراد مسئولیت‌پذیر شناخت خوبی از خود دارند، رفتار خود را ارزیابی و بازبینی می‌کنند، پیامد رفتارهای خود را می‌پذیرند و قادر به کنترل هیجانات خود در شرایط گوناگون هستند.
مسئولیت‌پذیری نوعی نگرش و مهارت است و مانند هر نوع نگرش و مهارتی، آموختنی و اکتسابی است اما نمی‌توان آن را یک شبه یادگرفت. پس باید از همان دوران کودکی آموخته شود و مثل همیشه این والدین هستند که می‌توانند به فرزندان بیاموزند که در این دنیا وظایفی دارند و باید به آنها عمل کنند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند هرچه خانواده از کارکرد وعملکرد مطلوب‌تری برخوردار باشد، میزان مسئولیت‌پذیری فرزندان افزایش می‌یابد. برقراری ارتباط دوستانه والدین با فرزندان، مشورت والدین با فرزندان، وجود اعتماد دو طرفه بین والدین و فرزندان و پرهیز از نکوهش و سرزنش فرزندان، زمینه ساز جو مساعد در خانواده شده و این رویه در افزایش مسئولیت پذیری فرزندان موثر است.
در ادامه با راهکارهای افزایش مسئولیت‌پذیری در فرزندان آشنا می‌شویم.

1- فرزندتان را در کارهای خانه مشارکت دهید.
مسئولیت‌پذیری از سنین خردسالی متناسب با سن کودک آغاز می‌شود.
محول‌کردن وظایف کوچک مانند جمع‌کردن اسباب‌بازیها، پهن‌کردن سفره، مرتب‌کردن اتاق، آبیاری گلدان‌ها، گردگیری و … فعالیت‌هایی هستند که در تربیت کودک مستقل و مسئولیت‌پذیر نقش مؤثری دارند.
نکته! در زمان انجام کارهای خانه غر نزنید و فرزندتان را به کمک دعوت کنید، حتی اگر او کار را طولانی‌تر کند و یا در انجام کار ایده آل عمل نکند.
2- راههای مسئولیت‌گریزی فرزندان را مسدود کنید.
اگر فرزند شما برای شانه خالی‌کردن از مسئولیت بهانه می‌آورد که «بلد نیستم انجام بدهم» پس با دادن آموزشهای مختصر و دادن راهکار و تقسیم کار به مراحل کوچک به او کمک کنید.

3- برای فرزند خود الگوی مسئولیت‌پذیری باشید.
بهترین راه برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان این است که به صورت عملی به آنها آموزش دهید. پس الگوی مناسبی از خود برای او بسازید. قابل اعتماد باشید، اگر قولی می‌دهید حتماً به آن وفادار بمانید. به موقع در جمع حاضر شوید و به کارهای خود برسید. نسبت به وظایف خود در مقابل همسر و فرزندان متعهد و پایبند باشید. در انجام کارهای خیرخواهانه و کمک به اطرافیان پیش قدم شوید. چیزی را که از فرزندتان انتظار دارید، اول باید خودتان اجرا کنید.

4- با دستوردادن فرزندتان را مسئولیت‌گریز نکنید.
شما تصمیم دارید فرزند خود را برای ورود به بزرگسالی توانمند کنید و از او یک فرد متعهد و وظیفه‌شناس بسازید.
پس همراه باشید نه یک رئیس سخت‌گیر. لحن شما تعیین می‌کند که فرزندتان با شما همراهی کند یا نه.
برای مثال: به جای اینکه بگوییم فوراً اتاقت را مرتب کن، بگوییم امروز روز نظافت خانه است تو چه کمکی می‌توانی بکنی؟

5- اعمال و رفتارهای مسئولانه فرزندتان را تحسین و تشویق کنید.
تحسین کردن به فرزند شما می‌آموزد که تلاشهای او مهم و قابل قدردانی است و همچنین تشویق رفتار مثبت احتمال تکرار آن را افزایش می‌دهد.

6- اجازه بدهید تا فرزندتان پیامد بی‌مسئولیتی را تجربه کند.
اگر کودک عمل یا رفتار اشتباهی انجام داد از او طرفداری نکنید و مسئولیت اشتباه او را به عهده نگیرید. به او بیاموزید که در صورت بروز اشتباه باید آن را بپذیرد، عذرخواهی کند و سعی در جبران آن داشته باشد.
برای مثال: اگر دیر به مدرسه رفته یا وسیله‌‎ای را فراموش کرده، باید با پیامد آن روبرو شود تا از تکرار آن جلوگیری شود.

7- نگهداری یک گیاه یا حیوان خانگی را به فرزندتان بسپارید.
کاشت یا پرورش یک گیاه و یا نگهداری از یک حیوان مانند ماهی یا پرنده، در افزایش مسئولیت پذیری کودکان نقش بسزایی دارد. اگر به هردلیلی حیوان و یا گیاه از بین رفت نباید این اتفاق را به رفتار کودک نسبت داد بلکه به او توضیح دهید که وظایفش را به درستی انجام داده و این تحسین‌برانگیز است.

8- برای مسئولیت‌های فرزند خود یک جدول برنامه‌ریزی روزانه بکشید.
جدولهایی را روی یخچال یا دیوار نصب کنید تا وظایف را یادآوری کند. در تعیین وظایف با فرزند خود مشورت کنید و از او نظر بخواهید تا بین چند وظیفه حق انتخاب داشته باشد. برای همکاری بیشتر بهتر است این جدول برای تمامی اعضای خانواده تهیه شود.

روانشناس بالینی الکس برزوی می گوید:
“والدین می‌ترسند که اجازه دهند فرزندان رنج بکشند و یا غمگین و عصبانی شوند، اما اگر همیشه مشکلات بچه‌ها را حل کنیم، در بزرگسالی فرد مسئولیت پذیری نخواهند شد.”