علت افت تحصیلی دانش‌آموز چیست؟

افت تحصیلی دانش‌آموز چیست؟ برخی از افراد افت تحصیلی دانش‌آموز را به معنای ناتوانی او در یادگیری محتوای درسی می‌دانند. قطعا این تصوری نادرست است؛ ناتوانی کودک در فراگیری بعضی از درس‌ها ممکن است از توانایی‌های ذهنی محدود و ضعیف ناشی شود در حالی که افت تحصیلی دانش‌آموز به معنای  * تغییر * در میزان یادگیری و نزول از یک سطح بالا به سطح پایین در تحصیل می‌باشد.

برای جدا کردن این دو مساله، یعنی ناتوانی‌ها و افت تحصیلی، یک تعریف واضح از افت تحصیلی بیان می‌کنم:

افت تحصیلی به “کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموز از سطحی رضایت‌بخش به سطحی نامطلوب گفته می‌شود” .

در واقع عبارت است از کم‌و‌کاست و نقص در فرایند تحصیلی طوری که قبلا این نقص مشاهده نمی‌شد.

با توجه به این تعریف  مقایسه وسنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش‌آموز بهترین شاخص از افت تحصیلی دانش‌آموز است.

‌‌فرض کنید که دانش‌آموزی در مدرسه دروس خود را به خوبی فرا می‌گیرد و حتی در بعضی درس‌ها بسیار موفق است. اما پس از مدتی سطح نمرات او کاهش می‌یابد. در اینجا برای معلم و اولیا این سوال پیش می‌آید که چه اتفاقی افتاده و علت این تغییر و کاهش نمرات چیست؟

افت تحصیلی دانش آموز یکی از مشکلاتی است که اگر به آن توجه نشود، گاهی موجب دلسردی و ترک تحصیل خواهد شد. هنگام مواجه شدن با افت تحصیلی در دانش آموزی، انگشت اتهام به سمت او نبرده و از او به عنوان شاگردی تنبل و بی انضباط یاد نکنید. دانش آموز حتما در شرایط خاصی قرار گرفته که چنین افت و کاهشی را در تحصیل مشاهده می‌کنید. مثلا ممکن است وضعیت آشفته و نا به سامان خانواده در آن نقش داشته باشند.

در این مقاله علل افت تحصیلی دانش آموز را با هم بررسی کرده و راهکارهایی را ذکر می‌کنیم.

عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموز

این عوامل را به طور خلاصه در ۳ قسمت بیان می‌کنم:

1. عوامل فردی.

2. عوامل مربوط به خانواده

3. عوامل مربوط به مدرسه

–

۱. عوامل فردی

– عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف در بینایی و شنوایی و غیره

– نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل :

[بسیاری از دانش‌آموزان واقعا نمی‌دانند که چرا درس می‌خوانند، این درس‌ها چه کاربردی برای آن‌ها دارد، به دبیرستان که می روند نمی دانند به چه رشته و شغلی علاقمند هستند، استعداد تحصیلی و شغلی آن‌ها چیست و باید در چه مسیری حرکت کنند. بنابراین هدف مشخصی نیز برای ادامۀ تحصیل خود ندارند. همۀ این سوالات و پیدا نکردن پاسخ مناسب برای آن‌ها، به مرور زمان منجر به افت درسی آن‌ها می‌شود.]

– عزت نفس و اعتماد به نفس پایین: این دو عامل در عملکرد تحصیلی بسیار تاثیر گذار هستند. اگر دانش آموز به دلایلی دچار ضعف در این دو مورد شود، در روند تحصیلی او مشکلاتی ایجاد می شود. مثلا شنیدن بازخوردهای منفی از اطرافیان، دیدن نقاط ضعف او ، نادیده گرفتن توانمندی‌هایش و…..

-نداشتن روش مطالعه صحیح برای دروس مختلف: این موضوع در تغییر سطح و رفتن به پایه بالاتر بسیار دیده می‌شود.

– عدم برنامه ریزی

 

۲. عوامل مربوط به خانواده

  – اختلافات خانوادگی: مانند داشتن خانواده‌ای آشفته ، طلاق فیزیکی یا روانی والدین ، وجود نامادری یا ناپدری و…

– اختلاف فرزندان با خانواده بر سر مسائل مختلف. مثلا ممکن است والدین و فرزند بخاطر میزان دیدن تلویزیون یا استفاده از وسایل بازی الکترونیکی از جمله تبلت چالش پیدا کنند و بابت این مدام با هم بحث و دعوا داشته باشند.

– مراقبت‌های بیش از حد والدین و وابسته نمودن فرزندان به خود: در خانواده‌هایی که از ابتدا اجازه نمی‌دهند فرزندان به طور مستقل کارهایشان راانجام داده، مدام بالای سرشان هستند و همچنین نمی‌گذارند خودشان مشکلات‌شان را حل کنند، وقتی به دوران دبستان می‌رسند با همین روند ادامه می‌دهند و در بسیاری از موارد برای این که دانش‌آموز تکالیفش کامل باشد، بدون تکلیف به مدرسه نرود و با نتیجه کارش در مدرسه روبرو نشود ، مدام به او تذکر می‌دهند؛ همه ی این عوامل باعث ایجاد وابستگی فرزندان به والدین می‌شود.

– بی توجهی والدین به فرزند و اختصاص ندادن زمان کافی به او

– به کار بردن هفت رفتار مخربِ نابود کننده رابطه: سرزنش کردن – انتقاد کردن -غرزدن – مقایسه کردن با دیگری -تهدید کردن- تنبیه کردن – باج دادن

ببینید کجاها فرزندتان را سرزنش و انتقاد کردید، چقدر غر زدید، با دوستان و اطرافیانِ همسن و سال خودش مقایسه کردید ، چند بار تهدیدش کردید و به او گفتید دیگر دوستش ندارید!

بخاطر چه چیزهایی تنبیه اش کردید و در نهایت برای این که عملکرد درستی از نظر شما داشته باشد چند بار به او باج داده اید.

از خودتان بپرسید این انتخاب‌ها به شما کمک کرده و شما را به آن چه که می خواستید رسانده است؟! والدین عزیز، شما با این رفتارها عزت نفس فرزندتان را نشانه گرفته اید.

– مشکلات مالی خانواده و ناتوانی در تامین هزینه‌های تحصیلی دانش‌آموز

– بیماری یکی از اعضای خانواده

– کار کردن دانش‌آموز برای رفع احتیاجات خانواده

 

۳. عوامل مربوط به مدرسه

 

– رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر مدرسه، معاون ، معلم ها و مشاوران

– عدم مهارت معلم در برقراری ارتباط  :‌ سخت‌گیری بیش از حد معلم یا معلمان در کلاس،رفتار نامناسب معلم با دانش‌آموزان، توهین معلم به دانش آموز جلوی بقیه همکلاسی‌ها و سخت‌گیری در دادن نمره….

بدون شک مهم‌ترین عامل در جذب دانش آموزان به مدرسه و درس می تواند نحوۀ برقراری ارتباط معلم با آن‌ها و شیوه‌های تدریس‌اش باشد. برخی معلمان اگرچه که توانایی بالایی در تدریس دارند اما اطلاعات کافی در مورد نحوه ی برقراری ارتباط کیفی با دانش‌آموزان ندارند. برخی از آن‌ها نیز با صحبت‌ها و باورهای نادرست، انگیزۀ ادامه تحصیل و یادگیری را در شاگردان خود از بین می‌برند. [ مطالعه ی کتاب معلم مدرسه کیفی به معلمان گرامی پیشنهاد می‌شود.]

– تجربیات منفی دانش‌آموز در محیط مدرسه یا کلاس درس

– عدم ارتباط رضایت بخش با همکلاسی‌ها و معلمان

– کمبود امکانات آموزشی و رفاهی مدرسه

– برنامه‌های درسی و آموزشی نامناسب: علاوه بر نقش خانواده و مدرسه، جامعه، همسالان و نظام آموزشی نامناسب و مشکلات آموزش مجازی را نیز باید در افت تحصیلی در نظر گرفت. مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی موجود در جامعه منجر به ایجاد مشکلات زیادی در خانواده‌ها و مدارس می‌شود و همین مسائل وضعیت تحصیلی دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آموزش آنلاین(که به خصوص در دوران کرونا شایع شده بود) تاثیر زیادی بر افت تحصیلی دانش آموزان داشت.  نبود تعاملات در آموزش مجازی، استفاده روش‌های تدریس سنتی در  آموزش، عدم ابزارهای لازم برای نظارت کافی بر روی شاگردان از جمله آسیب‌های آموزش مجازی در کنار همۀ مزیت هایش است.

– راهکارهای موثر بر عدم کاهش افت تحصیلی دانش‌آموزان

۱.آموزش مهارت‌های زندگی و مدیریت زمان به دانش آموزان

این آموزش‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا از هدر رفتن وقت خود و اختصاص بیش از اندازه زمان به فضای مجازی، بازی‌های کامپیوتری و غیره جلوگیری کنند و با تنظیم شیوه رفتار خود در طول زندگی روزمره، به پیشرفت خود در زمینه های مختلف از جمله تحصیلی کمک کنند.

۲. مراجعه به یک روانشناس و مشاور تحصیلی

روانشناس از طریق برگزاری جلساتی با دانش آموز، والدین یا معلم او دلایل افت تحصیلی دانش‌آموز را پیدا کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا در کمترین زمان بتوانند موثرترین راه‌حل‌ها را برای حل مشکل خود پیدا کنند.

مشاور تحصیلی با مصاحبه و گرفتن آزمون‌هایی به دانش آموز کمک می‌کند تا توانمندی های خود را بشناسد، از این طریق عزت نفس و اعتمادبه‌نفس او تقویت شده، در نتیجه می تواند عملکرد بهتری از خود نشان دهد.

۳. والدین گرامی برای فرزندتان محیط امن و سالمی در خانه فراهم کنید.

رفتارهای پیوند دهنده رابطه [ حمایت، تشویق، گوش فرادادن، پذیرش، اعتماد، احترام، بحث و گفت و گو و حل اختلافات] را جایگزین هفت رفتار مخرب (در بالا ذکر شده)کنید.

فرزند شما اگر از خانه فراری شود ممکن است با افراد و عوامل خطرناکی در بیرون از خانه مواجه شود.

بخاطر نمره، درس خواندن و مسائل این چنین رابطه ی خود را نشانه نگیرید و تخریب نکنید تا منجر به افت تحصیلی دانش آموز نگردد.

شما وقتی می توانید روی فرزندتان اثرگذار باشید که رابطه مطلوبی با او داشته باشید.

 

کلام آخر

والدین و معلمان گرامی، نسبت به تغییرات روحی و رفتاری و کاهش غیر عادی نمرات دانش‌آموز یا صحبت‌های منفی او در رابطه با مدرسه و کلاس، ادامه تحصیل و همکلاسی هایش توجه کافی داشته باشید. به این ترتیب در صورت بروز مشکلات از جمله افت تحصیلی، می‌توانید به موقع اقدامات لازم را انجام دهید.